Sự
phát triển không ngừng của khoa học kỹ thuật đã mang lại cho con người ngày
càng nhiều những công cụ, phương tiện mới trong mọi mặt của đời sống xã hội
trong đó có cả quá trình dạy học. Việc sử dụng những công cụ, phương tiện khoa
học kỹ thuật mới không những chỉ giúp cho con người có thêm nhiều khả năng
trong việc cải tạo và chinh phục thế giới mà còn giúp cho con người hiểu sâu
sắc hơn về bản chất của thế giới.
Nói
chung, trong quá trình dạy học, các phương tiện kỹ thuật giảm nhẹ công việc của
giáo viên và giúp cho học sinh tiếp thu kiến thức một cách thuận lợi. Có được
các phương tiện thích hợp,người giáo
viên sẽ phát huy hết năng lực sáng tạo của mình trong công tác giảng dạy, làm
cho hoạt động nhận thức của học sinh trở nên nhẹ nhàng và hấp dẫn hơn, tạo ra
cho học sinh những tình cảm tốt đẹp với khoa học kỹ thuật nói chung và bộ môn
nói riêng. Do đặc điểm của quá trình nhận thức, mức độ tiếp thu kiến thức mới
của học sinh tăng dần theo các cấp độ của tri giác: nghe - thấy - làm được (Những
gì họ nghe được không bằng những gì họ nhìn thấy và những gì họ nhìn thấy thì
không bằng những gì họ tự tay làm.), nên khi đưa những phương tiện khoa học kỹ
thuật vào quá trình dạy học, giáo viên có điều kiện để nâng cao tính tích cực,
độc lập của học sinh và từ đó nâng cao hiệu quả của quá trình tiếp thu, lĩnh
hội kiến thức và hình thành kỹ năng, kỹ xảo của học sinh.
Tuy
vậy, không phải bao giờ và bất cứ đâu phương tiện kỹ thuật cũng có tác dụng
tích cực đến hoạt động nhận thức của học sinh. Nhiều khi, nếu được sử dụng
không đúng với những yêu cầu sư phạm cụ thể, phương tiện kỹ thuật lại có tác
dụng theo chiều tiêu cực, làm cho học sinh hoang mang, hiệu quả tiếp thu kém...
Vì thế, khi sử dụng phương tiện, người giáo viên phải nắm vững ưu nhược điểm và
các khả năng cũng như yêu cầu của phương tiện để từ đó có được hiệu quả dạy học
như mình mong muốn.
Nhằm
góp phần hữu ích trong công tác đào tạo người sinh viên sư phạm trở thành những
người giáo viên có đầy đủ năng lực để giảng dạy và điều khiển hoạt động nhận
thức của học sinh trong tương lai, tập bài giảng này trình bày những vấn đề cơ
bản liên quan đến các phương tiện dạy học cũng như những yêu cầu và cách thức
sử dụng các phương tiện dạy học đó trong thực tiễn dạy học.
Phương
tiện dạy học, theo Nguyễn Ngọc Quang, "bao gồm mọi thiết bị kỹ thuật từ
đơn giản đến phức tạp được dùng trong quá trình dạy học để làm dễ dàng cho sự
truyền đạt và tiếp thu kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo" [3]
Khi
nghiên cứu về giáo dục học chúng ta đã biết một kết luận quan trọng, đó là:
"Tính trực quan là tính chất có tính qui luật của quá trình nhận thức khoa
học". Do đó, khi dạy các môn học, đặc biệt là các môn khoa học tự nhiên,
cần chú ý đến hai vấn đề chủ yếu sau:
+
Học sinh tri giác trực tiếp các đối tượng. Con đường nhận thức này được thể
hiện dưới dạng học sinh quan sát các đối tượng nghiên cứu ở trong các giờ học
hay khi đi tham quan.
+
Dưới sự hướng dẫn của giáo viên, học sinh tri giác không phải bản thân đối
tượng nghiên cứu mà tri giác những hình ảnh, biểu tượng, sơ đồ phản ảnh một bộ
phận nào đó của đối tượng.
Trong
khi tri giác những biểu tượng có sơ đồ hóa hoặc hình ảnh của đối tượng và hiện
tượng, quá trình cần nghiên cứu, học sinh có thể tìm hiểu được bản chất của các
quá trình và hiện tượng đã thực sự xáy ra. Những tính chất và hiểu biết về đối
tượng được học sinh tri giác không chỉ bằng thị giác mà còn có thề bằng xúc giác,
thính giác và trong một số trường hợp ngay cả khứu giác cũng được sử dụng.
Trên
cơ sở phân tích trên ta thấy rằng phương tiện dạy học có ý nghĩa to lớn đối với
quá trình dạy học.
a)Giúp học sinh dễ hiểu bài, hiểu bài sâu sắc
hơn và nhớ bài lâu hơn.
Phương
tiện dạy học tạo điều kiện thuận lợi nhất cho sự nghiên cứu dạng bề ngoài của
đối tượng và các tính chất có thể tri giác trực tiếp của chúng.
Phương
tiện dạy học giúp cụ thể hóa những cái quá trừu tượng, đơn giản hóa những máy
móc và thiết bị quá phức tạp.
b)Phương tiện dạy học giúp làm sinh động nội
dung học tập, nâng cao hứng thú học tập bộ môn, nâng cao lòng tin của học sinh
vào khoa học.
c)Phương tiện dạy học còn giúp cho học sinh
phát triển năng lực nhận thức, đặc biệt là khả năng quan sát, tư duy (phân tích,
tổng hợp các hiện tượng, rút ra những kết luận có độ tin cậy...)
d)Giúp giáo viên tiết kiệm được thời gian trên
lớp trong mỗi tiết học. Giúp giáo viên điều khiển được hoạt động nhận thức của
học sinh, kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của các em được thuận lợi và có
hiệu suất cao.
Tóm
lại, phương tiện dạy học góp phần nâng cao hiệu suất lao động của thầy và trò.
